(naar een tekst van Neri SYBESMA, gepubliceerd in de jubileumuitgave van 50 jaar VIRA)
 

---

Vijftig jaar: dat is een hele tijd. Er valt uren over te vertellen.
Want hoe is VIRA ontstaan?
Wie waren en zijn de mensen achter VIRA?
Wat is het programma van VIRA?

Het idee

Laten we eens kijken naar het begin, de jaren vijftig. De oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) eerst, en daarna van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en Euratom had vérstrekkende gevolgen gehad voor de Nederlandstalige gemeenschap in België en vooral in Brussel. Niet alleen werden nu Vlamingen rechtstreeks betrokken bij de werking van die Instellingen, ook de instroom van Europese ambtenaren uit het buitenland bracht mogelijkheden voor contact. Er was duidelijk een behoefte aan een forum voor de verbreding van het wereldperspectief van Vlamingen.

Daar ontbrak toen wel wat aan. Op de vraag aan vooraanstaande Vlamingen om steun en medewerking schreef Leo Tindemans, toen Nationaal Secretaris van de CVP: “Ik ben tot de overtuiging gekomen dat, onder de organen die getuigen van de emancipatie der Vlamingen … één terrein nagenoeg verlaten blijft, namelijk dat van de internationale politiek”.

De tijd leek dus gekomen voor een Nederlandstalige “Kring voor Internationale Betrekkingen”. Haar opdracht? Zij zou zich richten tot Vlamingen, eventueel ook tot Nederlanders, en de onderlinge contacten in Brussel, immers de Hoofdzetel van de Europese Gemeenschappen, aanmoedigen en versterken.

Maar toch: hoe wenselijk en zelfs noodzakelijk het initiatief indertijd ook werd bevonden, hoe positief de eerste reacties ook waren, de realisatie ervan bleek toch een moeilijke opgave.  Albert van Houtte, de eerste Voorzitter van VIRA, zei daarover later: “Het was indertijd pionierswerk om de Nederlandssprekende elite te Brussel bijeen te brengen, te informeren over de internationale en Europese problematiek en ze ervan te overtuigen dat meer en meer problemen internationale problemen werden”.

Daar waren mensen voor nodig, mensen met visie, en vertrouwen, en enthousiasme. En natuurlijk met de nodige achtergrond, en de nodige relaties...

De initiatiefnemers

Namen die bij het doorlezen van oude VIRA documenten steeds weer naar voren komen zijn:

• Jef Ruysschaert, Secretaris-Generaal van de European Glass Industry Club, belast met de contacten met de EEG;
• Frans Van Mechelen en Remy Van Der Kelen van de Bond voor Grote en Jonge Gezinnen
• Emmanuel Coppieters,  Voorzitter van de Kring voor Internationale Betrekkingen
• Johan Fleerackers, kabinetschef van de Minister van Cultuur;
• Jef Van Gronsvelt, kabinetschef van  Albert Coppé, lid van de Hoge Autoriteit van de EGKS.

Na jaren van voorbereidende gesprekken werd een Beschermcomité samengesteld waarin persoonlijkheden uit de politieke wereld, de Europese Instellingen, het bedrijfsleven en de journalistiek zitting hadden:

• Henri Fayat, Minister van Buitenlandse Handel, lid van de Kamer van Volksvertegenwoordigers, Professor aan de VUB;
• Jozef Van der Meulen, Permanent Vertegenwoordiger van België bij de Europese Gemeenschappen;
• Professor Fernand Collin, Voorzitter van de Kredietbank;
• Marcel Stijns, Hoofdredacteur van Het Laatste Nieuws, ere-Voorzitter van de Internationale Federatie van Journalisten.

Al vanaf het begin was het voor sommigen onder de initiatiefnemers duidelijk geworden dat het misschien interessant zou zijn ook Nederlanders die in verband met de oprichting van de Europese Instellingen naar Brussel waren gekomen bij deze plannen te betrekken. Vanuit die groep van EEG-Nederlanders waren reeds bereid gevonden om zitting te nemen in het Beschermcomité:

• Sicco Mansholt, Vice-President van de EEG
• Emmanuel Sassen,  Europees Commissaris bij Euratom
• Dirk Spierenburg, Permanent Vertegenwoordiger van Nederland bij de EEG.

In een voorbereidende vergadering van oktober 1963 werd dan ook een achttal Nederlanders benoemd in de Raad van Bestuur, waaronder Baron van Lynden, Secretaris-Generaal van de Benelux, Max Kohnstamm, oprichter van het Actie Comité voor de Verenigde Staten van Europa en Theo Vogelaar, Directeur-Generaal van de Juridische Dienst van de EEG.

De Oprichting

VIRA werd tenslotte formeel opgericht tijdens een bijeenkomst op 22 november 1963, in tegenwoordigheid van Eerste Minister Theo Lefèvre.

Voorzitter Albert van Houtte vertelde  hoe nog tijdens de vergadering het bericht binnen liep van de moord op President Kennedy; een van de eerste daden van het Bestuur was het zenden van een condoleance-telegram aan de Ambassadeur van de Verenigde Staten in Brussel.

De stichtingsakte werd op 21 januari 1964 ondertekend, en gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad van 20 februari 1964.

De Voorzitters

VIRA’s eerste Voorzitter werd Albert van Houtte.
Hij had in Leuven Rechten en Sociale Wetenschappen gestudeerd, en nam als lid van de Belgische delegatie (hij was kabinetschef van de Minister van Landbouw) deel aan de oprichtingsvergadering, in Quebec, van de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties, de FAO (Food and Agriculture Organisation). Daar kwam hij voor het eerste in aanraking met de internationale problematiek, die hem eigenlijk nooit meer heeft losgelaten. Eerst bleef hij daarbij nog betrokken als Secretaris van het Europees Bureau van de FAO in Rome, maar in 1953 werd hij naar Luxemburg geroepen waar hij benoemd was tot Griffier van het zojuist opgerichte Europese Hof van Justitie. Hij bleef er tot 1982.

Bijna tot aan zijn overlijden, in 2002, bleef hij actief en bezorgd betrokken bij de toekomst van VIRA. Hij vond het ook belangrijk dat de geschiedenis van VIRA levend zou blijven.

Zijn opvolgers waren achtereenvolgens:

Jef Van Bilsen                                                              1966-1969
Albert Coppé                                                                1969-1972
Leo Cappuyns                                                              1972-1975
Prosper Thuysbaert                                                      1975-1984
Frans Baekelandt                                                          1984-1987
Jan-Robert Vanden Bloock                                           1987-2008
Willy Stevens                                                                2008-2012
Johan Swinnen                                                              2012-…

Met Prosper Thuysbaert werd het een traditie dat de Voorzitter uit de kringen van het Ministerie van Buitenlandse Zaken afkomstig is. Ook al vanwege de noodzaak om voor VIRA een (kleine, 100.000 Bfrs.) jaarlijkse subsidie in de wacht te slepen. Deze subsidie werd echter in 2000 stop gezet…

Tijdens het in eerste instantie zeer actieve voorzitterschap van Jan-Robert Vanden Bloock maakte VIRA vanaf 2003 een periode door van inactiviteit, als gevolg van een slepende ziekte van de Voorzitter en de onmogelijkheid om in die omstandigheden een opvolger te vinden. VIRA was vijf jaar een schone slaapster. Maar de leden bleven vragen om een voortzetting van de activiteiten…

In 2008 werd ere-ambassadeur Willy Stevens tenslotte bereid gevonden om VIRA een nieuwe start te geven. Hij was voor VIRA ook geen onbekende: op 14 april 2000 was hij al te gast als spreker. Met de hulp en steun van enkele vroegere VIRA-leden die konden zorgen voor de continuïteit werd het een ‘vliegende start’. Op dit ogenblik bloeit VIRA als vanouds.

De Raad van Bestuur van VIRA bestaat uit een dertigtal personen, waarvan zeven de activiteiten voorbereiden in een Dagelijks Bestuur.

En de Nederlanders?

Zoals we zagen waren er van bij het begin verschillende Nederlanders betrokken bij de voorbereiding en de oprichting van VIRA. Niet alleen zetelden ze in de Raad van Bestuur, maar ook in de Uitvoerende Commissie, de voorloper van het Dagelijks Bestuur. De eerste Ondervoorzitter was een Nederlander.

Maar een van hen schreef in 1965, ter gelegenheid van de verkiezing van een nieuwe Voorzitter: “Ik ga er daarbij steeds van uit dat de Voorzitter een Vlaming moet zijn en geen Nederlander, aangezien de Nederlandse bijdrage voorzichtig en aanvullend moet zijn”.

Zo werd het de traditie dat éen van de Ondervoorzitters van VIRA een Nederlander is.

De inbreng van de Nederlanders in het werk van VIRA wisselde met hun persoonlijkheid en hun belangstelling, en was niet altijd even ‘voorzichtig en aanvullend’.

Van de vele Nederlanders die in de loop der jaren trouw de vergaderingen bijwoonden willen we hier in het bijzonder de onvergetelijke Hans Duyster noemen, gewezen Voorzitter van de Nederlandse Kamer van Koophandel. Als Ondervoorzitter gedurende tien jaar en, meer informeel, als criticus van de Voorzitter en self-appointed adviseur van de penningmeester bij het opstellen van de jaarstukken was hij de altijd onvermoeibare, actieve, soms lastige, drijvende kracht achter veel van VIRA’s activiteiten.

Het Secretariaat

VIRA heeft zoals ieder Bestuur natuurlijk een Secretaris die formeel in die functie de verslagen opstelt en de vergaderingen bijeenroept. En ook andere leden van het Dagelijks Bestuur dragen hun steentje bij.

Maar een Vereniging als de onze kan niet werken zonder toegewijde administratieve hulp. Iedere Voorzitter moet opnieuw zoeken naar ‘secondanten’. Prosper Thuysbaert  vermeldt hoe hij voor de uitvoerende taken werd bijgestaan door zijn secretaresse op Buitenlandse Zaken, mej. Godelieve Scheirs, “wier toewijding en efficiëntie al vlug vermaardheid verwierven onder de leden”. Ik zelf herinner me de onvermoeibare Marion van Tartwijk die dertien jaar lang (1988-2001) de administratie deed, de uitnodigingen verzorgde voor de VIRA-activiteiten, de financiën bijhield, kortom de spil van VIRA was. En ook Voorzitter Willy Stevens slaagde erin om hulp in te schakelen voor het verwelkomen van de gasten, het checken van de inschrijvingen en de betalingen, het rondgaan met de microfoon tijdens de vraag-en-antwoord periode. Helène Nysen en An Hofkens hebben elk hun enthousiaste bijdrage geleverd aan het nieuwe VIRA.

De Werking

Het spreekt vanzelf dat VIRA in de beginjaren sterk “EEG-gericht” was. Pas na enkele jaren, en in parallel met de veranderende internationale context en de evoluerende belangstelling van de leden, kwamen geleidelijk aan ook andere onderwerpen, sprekers, bestuurders, naar voren. Hoe dan ook, VIRA’s werkterrein zou liggen op het terrein van de internationale betrekkingen, niet alleen binnen Europa, maar ook op het gebied van de meer algemene internationale, politieke, sociaal-economische en financieel-monetaire problemen.

De Formule

Ondanks het bij de aanvang voorziene meer brede arbeidsterrein van VIRA kwam na enkele jaren het zwaartepunt te liggen bij een formule van lunchbijeenkomsten (een tiental avondbijeenkomsten werd georganiseerd maar het bleek een minder geschikte formule) te Brussel. Een spreker wordt uitgenodigd om een bepaald onderwerp uit de politieke of economische actualiteit vanuit zijn persoonlijke ervaring  te belichten.

De Onderwerpen en de Sprekers

De onderwerpen die in de loop der tijden tijdens de nu bijna 350 lunchbijeenkomsten ter sprake kwamen zijn uiteraard zeer verscheiden.Toch zijn er enkele die als vanzelfsprekend steeds weer ter sprake kwamen.

Over het Belgisch Buitenlands beleid in het algemeen berichtten de premiers Lefèvre (1963) en Martens (1980, 1990, en 1993) en de Ministers van Buitenlandse Zaken Van Elslande (1968 en 1975) Nothomb (1981), Tindemans (1982 en 1990), Eyskens (1989), Derijcke (1996), Vanackere (2011) en Reynders (2013).

De werkzaamheden van belangrijke internationale organisaties stonden geregeld op het programma: de WEU, UNESCO, de NAVO, de Wereldbank, de Raad van Europa, de Benelux, de Verenigde Naties, de Internationale Arbeidsorganisatie…

De betrekkingen België-Nederland kwamen regelmatig ter sprake: als ambassadeurs van Nederland waren bij VIRA te gast de heren van der Klaauw (1982), Schaapveld (1987), baron Eduard Roëll (2000) en Henne Schuwer (2013). Ook Belgische ambassadeurs in Den Haag, zoals Johan Swinnen,  in 2002 en later, in 2009, over zijn ervaringen in Congo.

Het aantal lunchbijeenkomsten waarbij Europa in de een of andere context op de agenda stond overtreft (uiteraard?) alle andere. Nederlandse en Belgische Europese Commissarissen, Permanente Vertegenwoordigers bij de EG, leden van het Europees Parlement, Rechters in het Hof van Justitie, Directeurs-Generaal van de Europese Commissie, Rectoren van het Europa College, traden op als spreker.

De Jaarlijkse Nieuwjaarsrecepties

Vanaf 2009 organiseert VIRA in de loop van de maand januari een nieuwjaarsreceptie, in de gebouwen en met de steun van GDF-Suez International en de KBC. Bij deze gelegenheid wordt een persoon met internationale uitstraling als spreker uitgenodigd, gehuldigd en geproclameerd tot ere-lid van VIRA. Zo werden Mark Eyskens, Herman Van Rompuy, Jacques Rogge, Herman de Croo en Gerard Mortier erelid van VIRA.

Hoogtepunten

Van tijd tot tijd werden bepaalde actuele problemen verder uitgediept, zoals “Een Europa, Meerdere Instellingen” over de verschillende sporen van de Europese Samenwerking en Integratie.

Zo werd ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van VIRA op 14 november 1989 in het Egmont Paleis een Rondetafelconferentie  georganiseerd over de verschillende organisaties die na de Tweede Wereldoorlog in Europa tot stand kwamen. Met name de Europese Gemeenschappen (Dhr Williamson, Secretaris-Generaal van de Europese Commissie), de West Europese Unie (Dr. W.S.van Eekelen, Secretaris-Generaal van de WEU), de Europese Vrijhandelsassociatie (Dhr G. Reisch, Secretaris-Generaal), en de Raad van Europa (Dhr H.P. Furres, Directeur Politieke Zaken) werden daar besproken. De Conferentie bleek een groot succes. De voordrachten werden trouwens in boekvorm gepubliceerd.

Ter gelegenheid van VIRA’s 35-jarig bestaan vond op 24 november 1998 dan weer een studiedag plaats over “De  Mondialisering: een uitdaging voor Europa”. Het thema werd ingeleid door de heer Albert, van de Banque de France. Daarna werd de weerslag van de mondialisering besproken op handels-economisch gebied door Prof. van Tulder van de Erasmus Universiteit Rotterdam, op maatschappelijk gebied door Michel Hansenne, toen Directeur-Generaal van de Internationale Arbeidsorganisatie, en op het gebied van het nationaal economisch beleid door de heer Bogaert, Commissaris van het Federaal Planbureau.

Strategieën werden uiteengezet door de heer Cardon de Lichtbuer voor het bedrijfsleven, door Prof. Daems van de KUL voor de geïndustrialiseerde welvaartsstaat en door de heer Italianer (kabinet van Commissie-Voorzitter Santer) voor ‘Europa’.

Nog een Hoogtepunt

Naast deze meer brede reflecties over nieuwe internationale vraagstukken was de bijeenkomst met Mevrouw Gro Harlem Brundtland een hoogtepunt in de VIRA geschiedenis. Deze vroegere Voorzitter van de Commissie voor Duurzame Ontwikkeling van de Verenigde Naties, op dat moment Premier van Noorwegen  en later Directeur-Generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie sprak in 1993 over The Shaping of a New Europe; a Norwegian Perspective of the European Union. Voor VIRA was het een eclatant succes. Niet zozeer voor Mevrouw Brundtland die haar actieve campagne voor de toetreding van Noorwegen tot de Europese Unie zag mislukken...

Maar:

Mevrouw Brundtland was na dertig jaar VIRA pas de eerste vrouwelijke spreker.

Dat zet wel aan het denken. De internationale betrekkingen, de diplomatie: it’s a man’s world after all…

Natuurlijk, in de jaren negentig waren er nog enkele vrouwen bij VIRA te gast.

Miet Smet, Annemie Neyts, Anne Van Lancker, allen leden van het Europees Parlement. En in 2003, als laatste spreker vòòr de VIRA ‘winterslaap’: Christine Vanden Weyngaert, Rechter in het Joegoslavië Tribunaal, nu Rechter in het Internationaal Strafhof.

Maar in de laatste vijf jaar, bij de laatste vijftig sprekers, was er opnieuw maar een vrouw: Prof. Coby van de Linde, van het Instituut Clingendael  in Den Haag… Weer: a man’s world after all...

Wensen voor de toekomst

Vijftig jaar is lang.
In deze vijftig jaar is er veel veranderd in de wereld en in onze samenleving

Wat kunnen we VIRA bij deze verjaardag beter toewensen, met alle felicitaties die erbij horen, dan de moed om deze veranderingen een plaats te geven in haar programma?

Tot slot een verjaardagswens uit het verleden:

“In een wereld van toenemende spanningen is het van de grootste betekenis dat de mensen een goed inzicht krijgen in de oorzaken daarvan. De klemmende vraagstukken van armoede en honger in grote delen van de wereld, de wapenwedloop die een steeds grotere bedreiging vormt voor de wereldvrede, een ieder moet zich daarin kunnen verdiepen. Allen hebben wij de plicht naar vermogen mee te werken oplossingen te zoeken en de politieke daadkracht te ontwikkelen om de toekomst van de hele mensheid in goede banen te leiden. De VIRA is daarbij een belangrijk hulpmiddel, dat heeft het verleden bewezen. Ga zo voort!”

Was getekend: Sicco Mansholt. Ter gelegenheid van VIRA’s  21^e verjaardag.

---